Tình hình thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn về thanh khoản, đòi hỏi các nhà quản lý phải xem xét lại các quy định hiện hành để khuyến khích phát hành trái phiếu ra công chúng. Các chuyên gia đã đưa ra những kiến nghị quan trọng nhằm cải thiện tình trạng này.
Tình hình phát hành trái phiếu doanh nghiệp
Theo báo cáo của Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam, từ đầu năm đến ngày 8/11, cả nước có tổng cộng 331 đợt phát hành trái phiếu riêng lẻ, với tổng giá trị lên tới 315.792 tỷ đồng. Tuy nhiên, chỉ có 21 đợt phát hành trái phiếu ra công chúng, trị giá 32.114 tỷ đồng, chiếm 9,2% tổng giá trị phát hành. Mặc dù tỷ lệ này đã cải thiện so với trước năm 2023 (thường dưới 5%), vẫn cho thấy một bức tranh không mấy khả quan của thị trường, khi rủi ro vẫn còn hiện hữu.
Dự thảo Luật Chứng khoán (sửa đổi) mà Quốc hội đang xem xét quy định rằng nhà đầu tư cá nhân chỉ được phép mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ trong hai trường hợp: thứ nhất, doanh nghiệp phát hành phải có xếp hạng tín nhiệm và tài sản bảo đảm; thứ hai, doanh nghiệp phát hành phải có xếp hạng tín nhiệm và bảo lãnh thanh toán từ tổ chức tín dụng.
Đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường từ Hà Nội bày tỏ lo ngại rằng quy định này sẽ khiến thanh khoản trên thị trường trái phiếu bị co hẹp và doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn hơn trong việc phát hành trái phiếu riêng lẻ do khó tìm người mua.
Quy định siết chặt đối với trái phiếu
TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, nhấn mạnh rằng nếu siết kênh trái phiếu riêng lẻ thì cần phải mở rộng kênh trái phiếu phát hành ra công chúng. Ông cảnh báo rằng nếu không có sự thay đổi nào, thị trường trái phiếu sẽ bị bóp nghẹt ở cả hai đầu.
Trong bản dự thảo luật trước đó, Bộ Tài chính đã đề xuất siết cả điều kiện phát hành trái phiếu ra công chúng, yêu cầu phải có tài sản đảm bảo hoặc ngân hàng thương mại bảo lãnh. Điều này đã gây ra sự lo lắng lớn đối với nhiều doanh nghiệp. Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam cũng đã chỉ ra rằng nếu doanh nghiệp hoạt động hiệu quả và có tài sản đảm bảo, họ có thể vay vốn ngân hàng mà không cần phải phát hành trái phiếu ra công chúng. Những quy định như vậy được coi là “rào cản” và có thể suy giảm nguồn cung trái phiếu phát hành ra công chúng.
Khó khăn trong quá trình phát hành trái phiếu
Trong 10 tháng đầu năm 2024, tổng giá trị phát hành trái phiếu mới đạt trên 360.000 tỷ đồng, vượt qua tổng mức phát hành cả năm 2023. Tuy nhiên, theo nhiều doanh nghiệp, nếu họ đã đủ uy tín để ngân hàng sẵn sàng bảo lãnh, họ sẽ có khả năng vay vốn tín chấp, hoặc nếu có tài sản bảo đảm, họ đã có thể thế chấp ngân hàng để vay vốn ngay, chứ không phải chờ đợi mất cả năm trời cho việc phê duyệt phát hành trái phiếu ra công chúng.
May mắn thay, trong dự thảo mới nhất của Luật Chứng khoán (sửa đổi) trình Quốc hội tuần trước, yêu cầu về tài sản đảm bảo và bảo lãnh ngân hàng đã được loại bỏ. Theo số liệu thống kê năm 2023, chỉ khoảng 30% trái phiếu trên thị trường có tài sản đảm bảo, trong khi trái phiếu có bảo lãnh ngân hàng còn ít hơn nữa.
Cần thiết phải mở rộng trái phiếu phát hành ra công chúng
Dù dự thảo mới nhất không siết chặt thêm điều kiện phát hành trái phiếu ra công chúng, nhưng chưa có chính sách nào mở rộng lĩnh vực này. Các chuyên gia phân tích rằng một trong những nguyên nhân khiến doanh nghiệp ngại ngần phát hành trái phiếu ra công chúng là quy trình niêm yết hiện nay rất phức tạp và kéo dài từ 6 tháng đến 1 năm. Điều này không phù hợp với tốc độ của cơ hội kinh doanh mà nhiều doanh nghiệp đang phải đối mặt.
“Để thúc đẩy việc phát hành trái phiếu ra công chúng, việc đầu tiên cần làm là rút ngắn thời gian xét duyệt hồ sơ và đơn giản hóa thủ tục hành chính. Nếu thời gian xét duyệt hồ sơ chỉ còn vài tuần, chắc chắn lượng trái phiếu phát hành ra công chúng sẽ tăng mạnh”, TS. Lê Xuân Nghĩa, một chuyên gia kinh tế, nhận định.
Việc phát hành trái phiếu ra công chúng không chỉ là thông lệ quốc tế mà còn là hướng đi duy nhất giúp thị trường trái phiếu phát triển minh bạch và bền vững. Trái phiếu phát hành ra công chúng giúp doanh nghiệp huy động vốn dễ dàng hơn, với sự giám sát tốt hơn, thông tin minh bạch hơn và hàng hóa chất lượng hơn, từ đó thu hút được nhiều nhà đầu tư hơn.
Giải pháp cho thị trường trái phiếu
Mặc dù Dự thảo Luật Chứng khoán (sửa đổi) không bổ sung quy định về trái phiếu phát hành ra công chúng, nhưng theo các chuyên gia, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước hoàn toàn có thể chủ động rà soát quy trình, đơn giản hóa thủ tục và rút ngắn thời gian thẩm định hồ sơ phát hành trái phiếu ra công chúng.
Riêng với các yêu cầu về minh bạch thông tin, cơ quan điều hành không thể lơ là, mà phải yêu cầu doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc. Trong hai kênh phát hành riêng lẻ và phát hành trái phiếu ra công chúng, Bộ Tài chính không đặt mục tiêu cụ thể nào về việc thu hẹp hay mở rộng thị trường. Tuy nhiên, một khi thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ gặp khó, nếu thị trường trái phiếu phát hành ra công chúng cũng đóng băng, thì thị trường vốn sẽ tắc nghẽn, gây đứt gãy dòng vốn của doanh nghiệp.
Phó thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết: “Ban đầu, chúng tôi thiết kế Dự thảo Luật chứng khoán (sửa đổi) yêu cầu phải có tài sản đảm bảo hoặc có ngân hàng thương mại bảo lãnh. Tuy nhiên, sau nhiều lần tiếp thu ý kiến của các doanh nghiệp và các bộ, ngành, Chính phủ đã thống nhất không quy định phải có ngân hàng bảo lãnh hoặc tài sản đảm bảo, vì nếu quy định này được ban hành, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường vốn.”
Thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức, và việc nới lỏng điều kiện phát hành trái phiếu ra công chúng được xem là giải pháp cấp thiết nhằm cải thiện tình hình thanh khoản và phát triển bền vững cho thị trường vốn.