Trong bối cảnh thị trường tài chính gặp nhiều biến động, giá trị phát hành trái phiếu phi ngân hàng trong 9 tháng đầu năm 2024 giảm mạnh 26,3% so với cùng kỳ. Ngân hàng vẫn giữ vị trí thống trị trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN), cho thấy sự phân hóa rõ rệt giữa các lĩnh vực.
Tình hình phát hành trái phiếu phi ngân hàng
Theo báo cáo từ Công ty Cổ phần FiinRatings về tình hình thị trường trái phiếu doanh nghiệp tháng 10/2024, tổng giá trị phát hành trái phiếu phi ngân hàng trong 9 tháng đầu năm đạt khoảng 80.000 tỷ đồng. Sự suy giảm này phản ánh tình hình chung của thị trường khi các doanh nghiệp không thể tiếp cận nguồn vốn một cách dễ dàng như trước.
Trong tháng 9/2024, giá trị phát hành của nhóm phi ngân hàng chỉ đạt 5.400 tỷ đồng. Đáng chú ý, mặc dù mức độ phát hành thấp, phần lớn trái phiếu được nắm giữ bởi các ngân hàng thương mại và các nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp. Điều này cho thấy sự thiếu vắng của các định chế tài chính khác trong việc tham gia vào thị trường trái phiếu này.
Tỷ lệ chậm trả có dấu hiệu ổn định
Mặc dù có sự sụt giảm về giá trị phát hành, tỷ lệ chậm trả trái phiếu doanh nghiệp đã có xu hướng tăng chậm lại, đạt 18,9% trong 9 tháng đầu năm. Các chuyên gia FiinRatings cho rằng điều này là nhờ tình hình kinh tế vĩ mô đang dần cải thiện và việc mở rộng room tín dụng gần đây đã hỗ trợ nhiều cho doanh nghiệp trong việc cân đối dòng tiền.
“Phần lớn các trái phiếu doanh nghiệp đang gặp vấn đề đều thuộc về những doanh nghiệp đã chậm trả từ trước đó. Sức khỏe tài chính của các doanh nghiệp này đã bị suy yếu trong nhiều năm qua,” FiinRatings nhận định.
Mua lại trái phiếu doanh nghiệp giảm
Hoạt động mua lại trái phiếu doanh nghiệp trong tháng 9/2024 ghi nhận gần 11.800 tỷ đồng, giảm 26% so với tháng trước. Tổng giá trị mua lại trong 9 tháng đầu năm đã đạt 138.000 tỷ đồng, tương ứng với mức giảm 22,7% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, trái phiếu ngân hàng chiếm đến 69% giá trị mua lại trong tháng 9 và 77% trong 9 tháng đầu năm.
Nhóm trái phiếu doanh nghiệp phi tài chính cũng chứng kiến sự suy giảm trong hoạt động mua lại trong quý III/2024, bất chấp áp lực về dư nợ đáo hạn lớn vào cuối năm.
Hạn chế nhà đầu tư cá nhân và thúc đẩy xếp hạng tín nhiệm
Một điểm đáng chú ý trong thị trường hiện nay là sự tham gia của các nhà đầu tư cá nhân. Hiện tại, nhà đầu tư cá nhân đang nắm giữ khoảng 30% tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp. Tuy nhiên, Dự thảo Luật Chứng khoán sửa đổi dự kiến sẽ đưa ra các quy định mới nhằm siết chặt sự tham gia của nhà đầu tư cá nhân, chỉ cho phép họ giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ do tổ chức tín dụng phát hành.
FiinRatings đánh giá việc hạn chế sự tham gia của nhà đầu tư cá nhân là hợp lý và phù hợp với thông lệ quốc tế. Sản phẩm trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ thường có tính chuẩn hóa thấp, kéo theo nguy cơ rủi ro tín dụng cao.
Tham khảo kinh nghiệm quốc tế
Công ty FiinRatings cũng đã đưa ra những dẫn chứng từ một số quốc gia để minh họa cho quan điểm này. Tại Trung Quốc, nhà đầu tư cá nhân gần như không trực tiếp sở hữu trái phiếu doanh nghiệp. Họ thường đầu tư thông qua việc ủy thác hoặc mua chứng chỉ quỹ được quản lý bởi các công ty quản lý quỹ.
Ngược lại, ở Thái Lan, tỷ lệ tham gia của nhà đầu tư cá nhân lại cao nhờ vào định nghĩa “nhà đầu tư giàu có” (High-net-worth investors), tức nhà đầu tư có tài sản ròng từ 30 triệu Bath (khoảng 22 tỷ đồng) trở lên; thu nhập hàng năm ít nhất 2,2 tỷ đồng hoặc tổng danh mục chứng khoán tối thiểu 8 triệu Bath (khoảng 6 tỷ đồng).
Thiếu hụt tỷ lệ nắm giữ của nhà đầu tư nước ngoài
Hiện tại, sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài trên thị trường trái phiếu riêng lẻ tại Việt Nam vẫn còn hạn chế. Cuối năm 2023, tỷ lệ nắm giữ trái phiếu doanh nghiệp của nhà đầu tư nước ngoài chỉ chiếm khoảng 3% tổng giá trị trái phiếu lưu hành. Điều này cho thấy tiềm năng mở rộng quy mô thị trường từ dòng vốn nước ngoài rất lớn.
Để tránh tình trạng “nghẽn” dòng vốn khi nhà đầu tư cá nhân bị hạn chế tham gia, FiinRatings khuyến nghị cần xem xét rà soát các quy định đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp của các nhà đầu tư tổ chức như công ty bảo hiểm, quỹ đầu tư… nhằm đảm bảo tính liên tục cho thị trường và tránh gián đoạn.
Nâng cao niềm tin và minh bạch thị trường
FiinRatings nhấn mạnh rằng bên cạnh việc công nhận nhà đầu tư nước ngoài là nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, cần phải nâng cao niềm tin của nhóm này thông qua việc tăng cường tính minh bạch của thị trường và chất lượng thông tin công bố. Việc áp dụng xếp hạng tín nhiệm, xây dựng cơ sở dữ liệu về đường cong lãi suất và lịch sử chậm trả là những giải pháp khả thi.
Theo Nghị định 155/2020/NĐ-CP và Nghị định 65/2022/NĐ-CP, FiinRatings cũng đề xuất cần xem xét áp dụng xếp hạng tín nhiệm cho từng trái phiếu và duy trì nó trong suốt vòng đời lưu hành của trái phiếu, thay vì chỉ yêu cầu xếp hạng tín nhiệm đối với tổ chức phát hành.
Các nhà đầu tư cần biết rõ mức độ tín nhiệm của từng lô trái phiếu cụ thể, mà thực tế, xếp hạng tín nhiệm của lô trái phiếu có thể cao hơn nhiều so với tổ chức phát hành nếu món trái phiếu đó được bảo lãnh thanh toán bởi một doanh nghiệp lớn hơn hoặc các tổ chức quốc tế uy tín như CGIF và GuarantCo.
Xếp hạng tín nhiệm: Bước đi cần thiết cho thị trường
Xếp hạng tín nhiệm trái phiếu là một thông lệ phổ biến trên toàn cầu và cũng được thực hiện tại các nước ASEAN nhằm đồng bộ phát triển cả chất lượng hàng hóa (phía cung) và tạo điều kiện cho nhu cầu nhà đầu tư (phía cầu). Theo FiinRatings, tỷ lệ trái phiếu doanh nghiệp được xếp hạng tại ASEAN lên tới hơn 50%, trong khi con số này ở Việt Nam gần như bằng không.
Việc xếp hạng tín nhiệm cho tất cả các trái phiếu cần được thúc đẩy để khuyến khích nhà đầu tư tổ chức và nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ một cách tích cực hơn. Đây sẽ là nền tảng giúp các nhà đầu tư phân bổ tài sản theo mức độ rủi ro, từ đó góp phần hỗ trợ cho việc tham gia thị trường trở nên thuận lợi và hiệu quả hơn.
Sự chuyển mình trong chính sách và quy định của thị trường trái phiếu doanh nghiệp sẽ tác động sâu sắc đến khả năng huy động vốn của doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh ngân hàng vẫn chiếm ưu thế lớn. Việc nâng cao chất lượng thông tin, tăng cường xếp hạng tín nhiệm là những bước đi cần thiết để xây dựng một thị trường đầu tư an toàn và hiệu quả.