Thị trường trái phiếu doanh nghiệp đang dần hồi phục sau giai đoạn khủng hoảng thanh khoản kéo dài từ tháng 9 năm 2022 đến tháng 6 năm 2023. Tuy nhiên, để đảm bảo sự ổn định và bền vững trong danh mục đầu tư, các nhà đầu tư cần triển khai các biện pháp quản trị rủi ro một cách bài bản và hiệu quả.
Khung Pháp Lý Ngày Càng Hoàn Thiện
Kể từ khi Chính phủ ban hành Nghị định 08/2023/NĐ-CP vào ngày 5 tháng 3 năm 2023, hơn 200 trái phiếu đã được gia hạn, chủ yếu thêm 22 tháng. Nghị định này sửa đổi, bổ sung và tạm ngưng hiệu lực một số điều của Nghị định 65/2022/NĐ-CP cùng các nghị định liên quan khác nhằm cải thiện tình hình phát hành và giao dịch trái phiếu. Những thay đổi này đã giúp nhiều tổ chức phát hành có tình hình tài chính yếu tránh được nguy cơ chậm trả.
Tỷ lệ thu hồi trái phiếu chậm trả cũng gia tăng, mang lại niềm tin trở lại cho cả tổ chức phát hành và nhà đầu tư trong bối cảnh yêu cầu phát hành trái phiếu ngày càng nghiêm ngặt hơn. Theo thống kê, từ đầu năm 2024, lượng trái phiếu phát hành đã tăng mạnh so với cùng kỳ năm trước, đi kèm với sự sôi động của thị trường thứ cấp nhờ sự ra mắt của sàn giao dịch thứ cấp vào tháng 7 năm 2023.
Chênh lệch lợi suất giữa trái phiếu “trung bình” và trái phiếu chính phủ hiện giảm hơn 200 điểm cơ bản (hơn 2%/năm) so với cuối năm 2022, cho thấy sự tích cực của thị trường.
Trước đó, nhận thức về rủi ro trên thị trường vẫn còn hạn chế và cấu trúc nhà đầu tư chưa đa dạng. Khoảng 50% các vụ chậm trả trong giai đoạn 2022 – 2023 liên quan đến các doanh nghiệp mới với tình hình tài chính yếu kém, nhưng vẫn phát hành trái phiếu với lãi suất hấp dẫn mà không công bố thông tin đầy đủ.
Hiện tại, sau những bài học từ các vụ vỡ nợ và cuộc khủng hoảng thanh khoản, các nhà đầu tư đã tích lũy được kinh nghiệm quý báu để ứng phó kịp thời. Bên cạnh đó, khung pháp lý cũng đã được cải thiện nhờ các quy định mới của Bộ Tài chính và sự giám sát chặt chẽ từ Ngân hàng Nhà nước. Việc yêu cầu niêm yết và công khai thông tin trái phiếu doanh nghiệp trên hệ thống của Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam góp phần nâng cao tính minh bạch và tạo sự tin cậy cho thị trường.
Khuyến Nghị về Quản Trị Rủi Ro Trong Đầu Tư Trái Phiếu
1. Quản Trị Rủi Ro Tín Dụng
Quá trình quản trị rủi ro tín dụng nên diễn ra theo từng khoản đầu tư lẫn toàn bộ danh mục. Đối với các trái phiếu chưa được xếp hạng, nhà đầu tư nên ưu tiên lựa chọn trái phiếu của các doanh nghiệp lớn, với báo cáo tài chính rõ ràng và dòng tiền ổn định.
Việc theo dõi tình hình tài chính của tổ chức phát hành có thể thực hiện bằng cách so sánh với các chỉ số trung bình ngành. Các công ty chứng khoán và các đơn vị cung cấp dữ liệu uy tín thường xuyên cập nhật thông tin về tài chính và hoạt động của doanh nghiệp.
Ngoài ra, đọc kỹ bản cáo bạch trái phiếu, đặc biệt là điều khoản về vi phạm, là rất quan trọng để hiểu rõ quyền lợi của mình. Ví dụ, đối với điều khoản vi phạm chéo như nợ quá hạn, nhà đầu tư có thể kích hoạt các điều khoản liên quan đến thanh toán ngay cả khi chưa xảy ra sự cố với khoản đầu tư của mình.
2. Quản Trị Rủi Ro Lãi Suất
Nhà đầu tư nên tập trung vào các trái phiếu có kỳ hạn từ 1 đến 3 năm để giảm thiểu rủi ro từ biến động lãi suất. Theo dữ liệu giao dịch từ tháng 1/2022 đến tháng 10/2024, các trái phiếu được giao dịch chủ yếu có kỳ hạn ngắn hơn 4 năm, cho thấy xu hướng ưa chuộng sản phẩm này trong thị trường.
3. Quản Lý Dòng Tiền và Thanh Khoản
Thay vì phụ thuộc vào các công cụ phái sinh, nhà đầu tư cần chú ý đến việc quản lý dòng tiền để đảm bảo khả năng thanh khoản kịp thời. Việc duy trì dự phòng tiền mặt đủ lớn là rất cần thiết để ứng phó nhanh chóng trong các tình huống bất ngờ.
Để quản trị rủi ro thanh khoản, nhà đầu tư có thể:
- Phân loại trái phiếu theo các cấp độ thanh khoản, giống như cách tiếp cận của ngân hàng theo Thông tư 22/2019/NHNN, nhưng điều chỉnh phù hợp với danh mục đầu tư trái phiếu.
- Theo dõi dòng tiền theo các thang kỳ hạn khác nhau, từ 1 – 7 ngày đến trên 5 năm. Điều này giúp nhà đầu tư nắm bắt thời điểm đáo hạn và chuẩn bị nguồn lực tài chính để đáp ứng nghĩa vụ trả nợ.
4. Quản Trị Rủi Ro Pháp Lý
Khung pháp lý cho trái phiếu doanh nghiệp đang được hoàn thiện với nhiều quy định mới nhằm giải quyết các vấn đề tồn đọng và khai thông dòng vốn. Nhà đầu tư cần nắm rõ các quy định hiện hành và theo dõi các sửa đổi, bổ sung từ giai đoạn dự thảo để có sự chuẩn bị tốt nhất.
Luật Các tổ chức tín dụng 2024 quy định rằng từ ngày 1/7/2024, ngân hàng thương mại chỉ được cung cấp dịch vụ đại lý quản lý tài sản bảo đảm cho bên cho vay là tổ chức tài chính quốc tế hoặc tổ chức tín dụng. Điều này có thể gây rủi ro cho nhiều doanh nghiệp khi thiếu bảo lãnh từ ngân hàng.
Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán và các luật liên quan trình Quốc hội vào tháng 10 năm 2024 quy định rằng trái phiếu phát hành riêng lẻ phải có tài sản bảo đảm hoặc bảo lãnh thanh toán từ tổ chức tín dụng. Tuy nhiên, điều này vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thị trường và có thể gây giảm nguồn cung trái phiếu.
Mặc dù có những thách thức, sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp không chỉ đáp ứng nhu cầu vốn trong nước mà còn tạo nền tảng cho sự hội nhập quốc tế. Những thành công trong việc phát hành trái phiếu tại các sàn giao dịch quốc tế đã nâng cao uy tín của thị trường, thu hút nhà đầu tư nước ngoài và củng cố lòng tin của nhà đầu tư trong nước.
Thách Thức và Triển Vọng
Dù thị trường đang trên đà hồi phục, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều thách thức như sự phụ thuộc vào một số ngành nhất định, điển hình là bất động sản, và yêu cầu ngày càng cao về tính minh bạch và quản trị rủi ro.
Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phát hành nâng cao khả năng tài chính và quản trị, đồng thời tối ưu hóa cơ hội đầu tư cho nhà đầu tư. Năm 2025, thị trường trái phiếu Việt Nam được kỳ vọng sẽ tiếp tục phát triển khi nhu cầu đầu tư tăng lên, đặc biệt là trong phân khúc trái phiếu riêng lẻ. Tuy nhiên, với bối cảnh kinh tế biến động, các nhà đầu tư cần chủ động quản lý rủi ro qua việc lựa chọn kỳ hạn trái phiếu, giám sát chất lượng tín dụng và duy trì thanh khoản.
Quản trị rủi ro trên thị trường trái phiếu là yếu tố then chốt giúp nhà đầu tư giữ vững niềm tin và đảm bảo an toàn cho danh mục đầu tư trong bối cảnh thị trường ngày càng phức tạp. Sự hồi phục của thị trường trái phiếu không chỉ đến từ các yếu tố nội tại mà còn phụ thuộc vào sự cải thiện khung pháp lý và khả năng thích ứng của nhà đầu tư.