Tuần này, vụ án Trương Mỹ Lan cùng đồng phạm sẽ được đưa ra xét xử tại Tòa án Nhân dân TP.HCM, không chỉ nhằm làm rõ những sai phạm của doanh nghiệp phát hành mà còn nêu bật sự bất đối xứng đang diễn ra trong thị trường trái phiếu Việt Nam. Một bức tranh đáng lo ngại hiện lên khi thị trường bị áp đảo bởi trái phiếu phát hành riêng lẻ, trong khi trái phiếu phát hành công chúng ngày càng trở nên hiếm hoi.
Sự Chiếm Ưu Của Trái Phiếu Riêng Lẻ
Theo báo cáo của Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam, trong 8 tháng đầu năm 2024, tỷ lệ phát hành trái phiếu ra công chúng chỉ chiếm 9,55%. Ngược lại, hơn 90% số trái phiếu được phát hành thuộc loại riêng lẻ. Sự thống trị này làm giảm đáng kể khả năng lựa chọn dành cho các nhà đầu tư, đặc biệt là đối với những cá nhân không có đủ kiến thức để phân tích các mã trái phiếu.
Sự phát triển không đồng đều này không chỉ gây khó khăn cho thị trường mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro thanh khoản. Ông Hoàng Văn Thu, Phó chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, cho biết những thiệt hại từ các sai phạm trên thị trường chủ yếu rơi vào nhóm nhà đầu tư có khả năng đánh giá rủi ro hạn chế.
Khôi Phục Niềm Tin Trên Thị Trường
Liên tiếp các vụ việc sai phạm trong lĩnh vực trái phiếu gần đây đã dẫn đến sự sụt giảm niềm tin của nhà đầu tư. Để cải thiện tình hình, Tiến sĩ Lê Xuân Nghĩa, một chuyên gia kinh tế, đề xuất cần đẩy mạnh phát hành trái phiếu ra công chúng. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng quy trình phát hành trái phiếu công chúng hiện nay còn phức tạp và kéo dài, khiến nhiều doanh nghiệp phải chùn bước.
Ông Nghĩa cho biết: “Hồ sơ phát hành trái phiếu ra công chúng hiện vẫn tồn đọng rất nhiều. Điều này một phần do số lượng nhân sự trong cơ quan quản lý còn hạn chế và thủ tục pháp lý quá phức tạp.”
Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã công nhận vấn đề này và cam kết sẽ sửa đổi các quy định pháp luật nhằm rút ngắn thời gian đánh giá hồ sơ phát hành. Ông Hoàng Văn Thu cho biết thêm: “Chúng tôi sẽ nâng cao chất lượng hồ sơ và tăng cường trách nhiệm của tổ chức phát hành.”
Ai Nên Đầu Tư Vào Trái Phiếu Riêng Lẻ?
Các chuyên gia kinh tế khuyến cáo rằng chỉ có nhà đầu tư tổ chức, với đủ năng lực phân tích và quản trị rủi ro, mới nên xem xét đầu tư vào trái phiếu riêng lẻ. Đối với nhà đầu tư cá nhân, giải pháp an toàn hơn chính là lựa chọn trái phiếu phát hành ra công chúng hoặc tham gia vào các quỹ đầu tư trái phiếu.
Hiện tại, tỷ lệ các nhà đầu tư tổ chức như công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí hay quỹ đầu tư vào trái phiếu vẫn khá thấp. Trong 8 tháng đầu năm, ngân hàng vẫn là bên chiếm ưu thế duy nhất trên thị trường trái phiếu, cả về phát hành lẫn mua vào. Điều này cho thấy niềm tin của nhà đầu tư vẫn chưa phục hồi.
Chuyên gia phân tích từ Công ty Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam nhận định: “Mặc dù lượng trái phiếu phát hành đã tăng, nhưng chủ yếu là trái phiếu ngân hàng. Ngân hàng cũng là bên mua chính với 63,2% tổng giao dịch, cho thấy thị trường vẫn chưa thu hút được sự quan tâm trở lại từ các nhà đầu tư khác.”
Những Thách Thức Về Tính Thanh Khoản
Ông Tô Trần Hòa, Phó vụ trưởng Vụ Phát triển Thị trường chứng khoán (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước), nhận định rằng tính thanh khoản kém đã làm giảm sức hấp dẫn của trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là đối với nhà đầu tư tổ chức. Mặc dù thị trường đã có những bước tiến đáng kể, nhưng vẫn cần phải giải quyết nhiều vấn đề để đảm bảo sự phát triển bền vững.
Đại diện Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, Quốc hội đã cho phép và Bộ Tài chính đang trình sửa 1 luật sửa 7 luật, bao gồm Luật Chứng khoán. Sắp tới, sẽ có quy định hướng dẫn cho nhà đầu tư nhỏ lẻ trong việc đầu tư qua các quỹ và các tổ chức chuyên nghiệp.
Không Khuyến Khích Đầu Tư Cá Nhân Vào Trái Phiếu Riêng Lẻ
Ông Nguyễn Quang Thuân, Tổng giám đốc FiinRatings, cảnh báo rằng thế giới và thực tiễn Việt Nam không nên khuyến khích nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu riêng lẻ, bởi điều này có thể dẫn đến những hậu quả lớn nếu không được kiểm soát chặt chẽ. Ông nhấn mạnh rằng để phát triển các nhà đầu tư tổ chức, hạ tầng pháp lý và chính sách phải được hoàn thiện, cũng như hạ tầng giao dịch trên sàn cần tuân theo các thông lệ quốc tế.
Thị trường trái phiếu tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là sự bất đối xứng trong phát hành trái phiếu. Để cải thiện tình hình, cần có những thay đổi lớn trong quy trình phát hành và khuyến khích nhà đầu tư tổ chức tham gia nhiều hơn vào thị trường.