Thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước những thách thức lớn sau cuộc khủng hoảng hồi cuối năm 2022. Để phục hồi và phát triển bền vững, các giải pháp đồng bộ từ cơ quan quản lý là cần thiết để tạo niềm tin cho nhà đầu tư và thúc đẩy thị trường này trở thành một kênh huy động vốn hiệu quả.
Cuộc khủng hoảng trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp diễn ra vào cuối năm 2022 đã để lại nhiều bài học quý giá. Những vụ vi phạm liên quan đến các trái phiếu của Tân Hoàng Minh và Vạn Thịnh Phát đã chỉ ra rằng nhà đầu tư cá nhân là những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Họ nắm giữ hầu hết trái phiếu phát hành riêng lẻ của các doanh nghiệp chưa đại chúng, với thông tin không minh bạch và tài sản đảm bảo không rõ ràng.
Tình Hình Hiện Tại Của Thị Trường
Theo số liệu thống kê, trong cơ cấu sở hữu trái phiếu doanh nghiệp, tỷ lệ dư nợ trái phiếu do nhà đầu tư cá nhân nắm giữ đã giảm dần nhưng vẫn ở mức cao, trên 30% tính đến cuối năm 2023, trong khi tỷ trọng từ các nhà đầu tư chuyên nghiệp như quỹ đầu tư chứng khoán, công ty bảo hiểm, và công ty chứng khoán chỉ đạt khoảng 8-10%.
Mặc dù đã có những đề xuất về việc gia tăng lượng trái phiếu doanh nghiệp phát hành ra công chúng nhằm nâng cao tính minh bạch và cải thiện chất lượng hàng hóa cho nhà đầu tư cá nhân, thực tế hiện tại cho thấy tỷ lệ này vẫn còn thấp, dưới 10%, trong khi trái phiếu phát hành riêng lẻ chiếm đến hơn 90%.
Đề Xuất Quy Định Mới
Luật Chứng khoán năm 2019 đang được sửa đổi, với một trong những đề xuất quan trọng là nhà đầu tư chuyên nghiệp cá nhân chỉ được phép mua trái phiếu doanh nghiệp nếu chúng được xếp hạng tín nhiệm, có tài sản đảm bảo hoặc được bảo lãnh thanh toán. Bà Trịnh Quỳnh Giao, Tổng Giám đốc Quỹ PVI A.M, nhấn mạnh rằng đây là một đề xuất hợp lý, nhằm bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư cá nhân mà không làm gián đoạn hoạt động phát hành và hấp thụ trái phiếu.
Ngoài quy định về tiêu chuẩn nhà đầu tư, bà Giao còn chỉ ra ba nhóm nội dung mà cơ quan quản lý cần chú trọng:
1. Tiêu Chuẩn Đối Với Tổ Chức Phát Hành Trái Phiếu
Các quy định hiện nay chủ yếu tập trung vào giai đoạn phát hành trái phiếu, trong khi thị trường giao dịch thứ cấp chưa phát triển và thanh khoản còn thấp. Do đó, cần có quy định rõ ràng về công bố thông tin định kỳ hàng quý về tình hình tài chính của tổ chức phát hành, tiến độ sử dụng vốn, và đánh giá lại tài sản đảm bảo hàng năm. Điều này sẽ giúp nhà đầu tư quản lý rủi ro tốt hơn và tạo áp lực cho tổ chức phát hành tuân thủ quy định, từ đó nâng cao chất lượng hàng hóa trên thị trường.
2. Quy Định Đối Với Các Đơn Vị Trung Gian
Cần nâng cao trách nhiệm và kiến thức đạo đức cho các đơn vị trung gian trong quá trình phát hành trái phiếu như tư vấn phát hành, đại lý phân phối, và môi giới. Cuộc khủng hoảng trái phiếu năm 2022 đã cho thấy rằng nhiều nhà đầu tư cá nhân được tư vấn mua trái phiếu mà không hiểu rõ về sản phẩm này.
Tại các thị trường phát triển, nhân viên ngân hàng và công ty chứng khoán phải đáp ứng các tiêu chuẩn về đạo đức nghề nghiệp và trình độ chuyên môn. Cơ quan quản lý cần xây dựng quy trình tư vấn rõ ràng dựa trên khả năng tài chính và mức độ chấp nhận rủi ro của từng khách hàng.
3. Giải Pháp Để Thúc Đẩy Thị Trường
Để thị trường trái phiếu doanh nghiệp trở thành kênh huy động vốn lớn cho nền kinh tế, Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cần thực hiện các thủ tục cấp phép phát hành và niêm yết trái phiếu ra công chúng một cách đơn giản hóa. Điều này sẽ tăng cường tính minh bạch và rút ngắn thời gian, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát hành trái phiếu, qua đó nâng cao quy mô đầu tư của các quỹ trái phiếu.
Thực tế cho thấy, kể từ đầu năm 2024, tỷ trọng tiền gửi của các quỹ mở trái phiếu trên thị trường đã tăng lên trên 40%. Tuy nhiên, sự khan hiếm hàng đủ điều kiện giải ngân đúng quy định vẫn là một vấn đề lớn.
Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan chức năng cũng cần phối hợp tháo gỡ vướng mắc về quản lý tài sản đảm bảo cho doanh nghiệp phát hành trái phiếu. Sau khi Luật Các tổ chức tín dụng 2024 có hiệu lực từ tháng 7/2024, ngân hàng sẽ không còn thực hiện dịch vụ quản lý tài sản đảm bảo, trong khi chưa có quy định rõ ràng ai sẽ thực hiện công việc này.
Nhu Cầu Cải Thiện Chính Sách
Một đề xuất đáng chú ý khác là việc tăng thời gian hạn chế chuyển nhượng cổ phiếu phát hành riêng lẻ từ tối thiểu 1 năm lên tối thiểu 3 năm đối với nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. Tuy nhiên, điều này cần được xem xét kỹ lưỡng vì nó có thể hạn chế sự tham gia của các nhà đầu tư chuyên nghiệp trong quá trình huy động vốn của doanh nghiệp.
Việc hạn chế chuyển nhượng cổ phiếu đến 3 năm cũng có thể ảnh hưởng tới thanh khoản, không đáp ứng thời hạn hoạt động của các quỹ đầu tư, dẫn đến khó khăn trong việc đáp ứng nhu cầu rút tiền của nhà đầu tư. Chính vì vậy, các điều chỉnh về luật pháp cần hướng tới việc khuyến khích doanh nghiệp huy động vốn dài hạn thay vì phụ thuộc vào vốn nợ.
Ngoài ra, cần có các chính sách thúc đẩy phát triển đa dạng các loại hình quỹ như quỹ đầu tư tín thác bất động sản, quỹ tín dụng riêng lẻ, và quỹ vốn cổ phần tư nhân để cung cấp những giải pháp đầu tư phong phú cho nhà đầu tư.
Nhằm tạo niềm tin cho nhà đầu tư và thúc đẩy sự phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, cần có những quy định và chính sách đồng bộ từ cơ quan quản lý. Việc này không chỉ bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư mà còn góp phần nâng cao chất lượng và tính minh bạch của thị trường, biến trái phiếu doanh nghiệp thành một kênh huy động vốn quan trọng cho nền kinh tế.